DE CUANDO EL COTO ERA UN COTO

Redacción extraida del cuaderno de trabajo de un alumno de diez años de la Escuela de Niños de Negreira que regentaba el maestro D. Juan Garrido, también director del Coto Escolar. Este alumno terminó su vida laboral como profesor de Filosofía en un instituto de Sevilla.

Actividad en El Coto

EJERCICIO DE REDACCIÓN

UNA EXCURSIÓN

En el día 24 del mes actual, hemos salido en compañía de nuestro profesor a una excursión a San Mauro de Barouta. Cuando salimos de Negreira eran las 8,30 minutos, fuimos por la carretera de Santiago y al encontrar el Puente Maceira dejamos la de Santiago y seguimos por la de Lens. Al llegar al Puente Viejo marcharon dos niños, Juan Antonio Garrido y Jesús Longueira, fueron por otro camino que iba para Santiago, a buscar a Ramón Longueira que llevaba el lote del maiz del Coto Escolar .

Cuando llegamos a San Amaro de Barouta (Ames) se reunían las personas que iban con los lotes para un cobertizo que también había así como una especie de bancos que era donde se ponían los lotes de las mazorcas.

Después cuando llegaron los Ingenieros numeraron el maiz de cada persona y le cogían el lote de mazorcas para pesarlas en una báscula y le quitaban 6 mazorcas para pesarlas en una balanza; lo que pesaban lo apuntaban en unos papeles, después de pesarlas las desgranaban en una desgranadora y pesaban los carozos que se los disminuían a las mazorcas de maiz.

Cuando marchamos despedimos a Don Pedro Urquijo, el Landaluce, que aún seguía trabajando; nosotros subimos por un camino que iba directamente a Ames, que fue donde pasamos por un campo que tenía una fuente y comimos .

Luego  subimos por el monte arriba hacia la fábrica de Portangil donde cruzamos la carretera y fuimos para un camino que iba directamente a las Torres de Altamira, que fue donde dibujamos las ruínas de las torres.

Después cuando marchamos hemos pasado varios lugares cuyo nombre no recuerdo, llegamos al lugar de Ons y de allí pasamos al Puente Ínsua donde merendamos y luego marchamos cada uno para su respectiva casa.

        Constantino González

                                                                                            Noviembre, 30 de 1948  

LIQUIDACIÓN POR CIERRE

 

 

Hai uns días cando fun mercar o xornal leveime unha agradable sorpresa, no escaparate da librería estaba unha reedición de El Florido Pensil, fermoso libro de Andrés  Sopeña que reflicte  o que foi a educación primaria na pasada ditadura, nun relato retranqueiro.  En A flor da figueira fago referencia á importancia desta publicación, que tamén foi levada ao teatro e ó cine, para disfrutar da súa agradable lectura.

No meu pobo hai dúas librerías, algo que é de agradecer pois permítenos ter información e acceder as publicacións máis recentes e interesantes segundo o gusto literario de cada quen. O que parecería unha obviedade non o é. Antonte  La Voz de Galicia publicou unha reportaxe da xornalista Marga Mosteiro sobre a crise do sector literario na capital de Galicia.

Santiago de Compostela é unha das cidades máis fermosas de Europa. É un pracer  pasear polas súas rúas, pararse nos escaparates das librerías e gozar das novidades literarias que amosan. Quero decir que amosaban  pois, como ben di a reportaxe, estes días pechará outra librería e xa van dez nos últimos anos.

 

            Licenciados en fotocopias 

 

Pero Santiago de Compostela é tamén a cidade universitaria máis importante de Galicia.  O dono da Librería  Encontros que vai pechar di que  os universitarios non len, nen siquera en formato dixital, que se licencian en fotocopias e que a  transmisión de ideas a través da escrita é cousa do pasado, que o que vale son as zapatillas de marca e outras apariencias. Xa non se trata só da desaparición dun sector do que dependen centos de traballadores, como é o que xera o libro e a súa edición, distribución e venda, tamén  da difusión da cultura e do acceso á formación persoal a través dos distintos xéneros literarios.

Dende que se aplicou ás administracións públicas  o falso concepto de autonomía polo cal cada quen pode facer o que queira, a deixación por parte dos que teñen que controlar a eficiencia e a competencia  dos investimentos públicos, sobre todo cando afectan ao futuro da sociedade, fai  que as cousas non vaian como deberan.

Sería interesante a publicación doutras reportaxes recollendo  a opinión dos representantes do que D. Miguel de Unamuno chamaba El templo de la sabiduría. Se é a volta a unha  aprendizaxe totalmente memorística propia dos tempos de El florido pensil, estamos aviados.

E non se trata de botarse a culpa uns aos outros: A Universidade aos institutos, estes á Primaria, a Primaria  á Infantil e esta aos pais. É asumir cada un as súas propias responsabilidades. E os representates públicos a de todos.

 

Como decía un famoso persoaxe: Si cada un barrera diante da súa porta, París estaría limpo nunha hora.

 

 

 

 

 

" PROFUNDANDO "

   O PENSADOR ( Rodin)

Onte atopeime na rúa cun amigo da infancia e para celebrar o acontecemento fomos a unha cafetería para brindar xuntos, despois de tanto tempo, polo reencontro. Falamos do pasado e do presente, das vidas de cada un e dos bos momentos que disfrutamos xuntos cando éramos máis novos. Abrimos os grifos da memoria e rimos a escachar. Tamén dos amigos que xa se foron e os que aínda quedan.

Díxome que é un seguidor deste blog e que a través del le con atención o acontecer do noso pobo e tamén ás veces de Galicia, pois vive fóra. Reprochoume que nos últimos tempos espaciase as publicacións e que debería publicar cousas máis a miudo. Mira, dixen, co que está a acontecer e coa miña mala costume de ler varios xornáis todos os días, vendo o que está a pasar sin que se explique o que sucede, xa non sabes nin de que falar. Da política, dos dramas familiares pola falta de traballo, da xente que durme na rúa; dos centos de milleiros de persoas que fenecen bombardeadas, dos que fuxen e non os deixan nin sobrevivir, condenados á deshumanización dun número nunha lista; dos paraísos, fiscais ou xeriátricos?…, é que te pós a "profundar" e non sabes nin que dicir.

Falamos logo de Luís, un amigo que vive en Madrid, nacido cunha discapacidade no seo dunha familia humilde e que grazas a un gran esforzo e coa axuda das becas, conseguiu de xeito brilante un doctorado universitario. Con mil impedimentos acadou praza na Administración pero vive só e necesita acercarse á casa dos seus pais para que estes non teñan que desprazarse a miudo para axudalo. Contoume que chamou a unha persoa da Administración para informarse da existencia dalgunha praza que lle permitise ese traslado. A conversa foi esclarecedora.

-Vaya hombre, así que tienes una discapacidad y te interesa venir para esta ciudad.

Qué curioso… todos los discapacitados de Galicia queréis volver a esta provincia .. Ja….Ja….!!

-Y todos quieren venirse para esta ciudad…¡¡ Ja..Ja..!! La verdad que no está mal para vivir..¡¡¡ Ja..!!!

-Bueno, hombre, bueno… ¿Y tú qué tipo de discapacidad tienes?

- Luis: Soy invidente.

- ……….¡Ah!......(silencio)

Tamén me comentou que alá está farto de ir pola rúa e que o empurren sen consideración, que incluso o teñen mallado. Que no seu traballo, aínda que non o precise, utiliza o bastón branco para que os compañeiros entendan que fai o seu labor por responsabilidade e profesional eficiencia, non vaia ser que poidan pensar que pretende chimparlle algún ascenso por traballar máis ca eles malia ter unha discapacidade.

Estar cerca da súa familia seríalle de gran axuda.

A verdade, deciamos, si te pós a "profundar" cun pouco de lóxica, as conclusións ás que chegas non son publicables.

PANCHITO

                                                                                         Foto: José Alguero Penedo

Ao ver esta foto do Notario  nicrariense Alguero Penedo, xa o recoñecín. O negriño que tocaba o violín nas feiras e festas do verán, oficio daquela para os marxinados que ceibaban as historias sacadas da vida tráxica de algúns.

Ese día  puxérono  atrás, entre o que  remeda co seu parasol e o da pandeireta, cos señores da vila e as súas donas disfrutando dun xantar campestre, dándolle un aquel de exotismo  ó ambiente festeiro da romería.  E aí quedou.

Non sei cal foi a forza que o arrebatou daquel mundo de bananeiros e  palmeiras que movía a brisa do mar baixo o sol do Trópico. Nin quen foi o home rico que o trouxo na súa viaxe de volta  ao mundo da chuvia como aquel que trae unha  mona, un papagaio ou un fonógrafo… e logo cando morreu tivo que atopar o xeito de gañar o pan. Na aldea todos lle querían, polo axiña que aprendeu a falar con enxebreza, a bailar e botar os aturuxos.

Pouco a pouco fíxose mozo e un día emigrou, como tantos outros veciños, para Cuba. Por iso sei que cando Daniel R. Castelao escribiu a súa historia non falaba dun persoaxe imaxinario. Por el  souben que aos poucos anos tivo que voltar porque lle roían as soidades: Pobre e cun traxe branco, pero con moita fartura no corazón. Tamén cun sombreiro de palla. (1)



(1) Alfonso R. Castelao- Cousas.

PARTIRLLE A ALMA

Entereime onte pola prensa logo da chamada dun amigo que non saía do seu asombro: Unha cuarta parte do Pazo do Cotón vai ser subastada o 24 de abril na cidade de A Coruña segundo parece por unha dèbeda tributaria. O “lote” está formado pola casa, o xardín , os patios a capela coa vivenda anexa , árbores e fincas integradas neste fermoso conxunto histórico.

Para os funcionarios e outras administracións públicas alleos a esta bisbarra non é mais que unha propiedade catastral cun determinado valor económico. Pero O PAZO forma parte da esencia de Negreira, da súa orixe. Ademáis do monumento máis importante foi o edificio ao redor do que se constituiu este núcleo poboacional, que lle deu o seu nome: O Cotón. Alí estivo a primeira Casa Consistorial na vila, configurouse a través dos anos a historia social, política e cultural do pobo. Negreira non sería o que é sen este monumento.

A capela, cedida polos propietarios para que fixera as funcións de igrexa parroquial, hai xa unha morea de anos, restaurada coa aportación económica de moitos veciños é, alén das crenzas relixiosas de cada quen, o lugar onde se viñeron celebrando as festas máis importantes para a nosa comunidade, onde a maioría da nosa xente despide aos seus seres queridos cando se van e alí se celebran ademáis outras conmemoracións familiares. O pazo do Cotón forma parte tamén do patrimonio inmaterial de Negreira.

Varias familias detentaron a súa propiedade ó longo dos anos e no futuro, seguramente, seguirá pasando o mesmo, pero introducir outro copropietario alleo aos actuais, dificultará que algún día este insigne monumento pase a ser patrimonio público como ocorre nas sociedades máis desenvolvidas cos monumentos importantes.

Os procesos administrativos poden pararse ou modificarse cando o interese xeral así o require e sempre se lles pode buscar outras alternativas ás decisións adoptadas e este é un caso no que estaría sobradamente xustificado, porque o noso patriminio cultural e inmaterial non pode ser tratado como unha simple mercancía.

En Galicia, cando se lle fai un dano grave a alguén dise que se lle “partiu a alma” e iso é o que se pretende facer coa parte fundamental da memoria histórica do noso pobo.

ESTACIÓN MARÍTIMA

Este vaise e aquel vaise

e todos, todos se van.

Galicia sen homes quedas

que te podan traballar.

                       Rosalía Castro

Cando voltei de novo á cidade despois dalgúns anos atopeina mellorada. As flores e as prantas ocupaban rúas e prazas; a principal arteria comercial xa non tiña as fachadas emporcadas con grafitis, unha parella de gardas conversaba amablemente cuns mozos e ata os aparcamentos públicos cambiaran de aspecto tanto fóra coma dentro, onde unha melodía de Mozart flotaba no aire. O casco vello presentaba un aspecto limpo e mellorado e tamén os barrios tiñan outra cariz. Dende logo notábase que se ocuparan dela e deixara de ser aquel lugar invivible que anos atrás coñecera.

Vigo é o primeiro núcleo poboacional de Galicia polo número de habitantes e o máis industrializado. Polo seu porto saíron, durante décadas, milleiros de galegos cara a América na procura dunha vida digna. Unhas esculturas ubicadas na Estación Marítima lembran a triste despedida dos que se foron. Cando estaba facendo a foto unha moza de rasgos andinos e cunha mochila ao lombo ollaba sorrindo a escea, achegouse e botouma: Así, así era como ustedes partían para apoderarse de lo nuestro y luego no han querido que nosotros viniésemos, pero ya ve como dió la vuelta la tortilla, ahora les toca marcharse de nuevo. E douse de costas cunha expresión de amargura.

Agora cambiaron os destinos e os medios de transporte pero a situación repítese. Di o xornal que 70 mozos e mozas de entre 20 e 34 anos marchan cada día de Galicia para poder atopar un futuro, nunha sangría demográfica que afecta aos mais novos. Dos 166.800 postos de traballo destruídos nos últimos catro anos 149.100 estaban ocupados por menores de 35.Tan só no ano 2012 abandoaron a nosa terra 25.472 xóvenes.

A emigración é un preocupante problema social pero a crise demográfica é xa o máis grave porque a nosa sociedade pode deixar de existir a medio prazo. Galicia, cun crecemento vexetativo negativo, perdeu nos últimos dez anos 147.151 habitantes o que equivale á poboación das cidades de Ourense e Vilagarcía xuntas. O Instituto Nacional de Estatística prevé que a natalidade baixe un 26 % .

Co incremento do envellecemento dentro de dez anos haberá  dúas veces máis xubilados que menores de 16. Así no 2023 teremos 16.000 decesos máis que nacementos.

Esta coxuntura non é froito da fatalidade e urxe a súa correción inmediata con políticas económicas e sociais adecuadas.

VIXILIA RESERVADA

                   (Foto López Tuñas)

Vai quedando atrás a fartura do Entroido cunha estela de filloas, orellas e outras larpeiradas como remate duns bos cocidos, que acompañan sempre esta milenaria celebración, antesala da penitencia e xaxún que eran  propios da Coresma.

Hai uns anos que me agasallaron, na Libraría Couceiro de Santiago de Compostela, un pequeno libriño de Picadillo, edición facsímil do editado en 1912 por este coñecido gastrónomo e político. Manuel María Puga y Parga que adoptou ese seudónimo cando comezou a escribir no xornal El Noroeste, ademáis dun home de peso (chegou a 275 Kg) tamén senador electo,  dende 1891 ata 1893, e máis tarde concelleiro e alcalde de A Coruña en 1915. O seu pai Luciano foi o defensor do poeta ManuelCurros Enríquez cando o enxuizaron polo seu libro Aires da Miña Terra, especialmente polo  poema Mirando ao chao.

No entanto a meirande sona acadouna como gastrónomo. Picadillo reivindicou a cociña popular galega coa incorporación ás súas recetas do bacallao, as sardiñas, o lacón con grelos ou a caldeirada, nunha época na que a cociña francesa arrasaba nas mesas máis selectas. La cocina práctica, de 1905 con prólogo de Emilia Pardo Bazán, un dos recetarios máis editados en España, foi unha das súas obras máis populares, adobada tamén  con algunhas rimas da sua colleita:

El labrego gallego en carnavales,

toma lacón para olvidar sus males

y en bailes y foliadas

lo digiere después a bofetadas.

Por eso los lacones

no producen jamás  indigestiones.

 Outras como 36 maneras de guisar el bacalao, El rancho de la tropa ou Pote aldeano tamén acadaron moita popularidade. Home moi apreciado e popular foi agasallado cunha homenaxe de 6.000 traballadores sindicados coa entrega dun pergameo asinado por 27 sociedades obreiras.

Manuel María Puga y Parga

Na Vigilia reservada publica Picadillo unha minuta para cada unha das comidas da vixilia ( dende o Mércores de Cinza ata o Sábado de Gloria)  explicando a maneira de elaborar os pratos. Pois di :

Todo el mundo, cuando llega esta época en que las cocineras tienen que exprimir el ingenio para servirles a los señoritos una comida sana y que además de sana sea de vigilia, acude a mi en demanda de recetas que le sienten bien a los pescados y mariscos, y en busca de combinaciones de platos para formar los menús en los días en que la Iglesia Católica tiene prohibido comer carne.

Entre as recetas recollidas: a sopa de navallas, as frituras de coliflor ou a ensalada de grelos, hai unha da que gardo bos recordos porque cada ano, nunhas datas entrañables, pasaba do libro ao noso padal:

                                           O bacallao á vizcaína

Desalado y cocido el bacalao, se le separan las espinas y los pellejos. En una sartén y en bastante cantidad de aceite se fríe un trozo de pan, que se deshace en el mortero cuando está dorado. En el mismo aceite se fríe gran cantidad de cebolla dividida en rajas y algunos dientes de ajo. Cuando la cebolla está tierna se pasa el guiso a una tartera, en donde se le incorpora el bacalao y el pan deshecho, sazonándolo con pimiento dulce y picante, azafrán, pimienta y un punto de canela. Se hace cocer a fuego lento, agitando de vez en cuando la tartera para que su contenido no se pegue en el fondo.

Como diría o meu amigo Chucho: Sabe que sanea!!!

Picadillo no Entroido

A CARRILANA

           A Carrilana      (Foto Carmen González)

Esta fotografía de finais do século XIX, deteriorada polo paso dos anos, corresponde á chegada a Negreira da Carrilana que facía o traxecto Santiago-Noia co Alcalde Sr. Calviño no pescante. O acontecemento era ben celebrado polos viaxeiros, moídos polo sube e baixa daquel baúl con rodas, os xuramentos do “mayoral”, a suor provocada polo bafo dos animais cando subían a costa de Augapesada e a inquedanza que, ás veces, producía a sensación de que se cae e non caía. Tamén nas paradas, polas taberneiras que atendían no mostrador aos viaxeiros e polos rapazolos que agardaban o seu paso para ir uns metros pendurados do moderno vehículo que viña do descoñecido. Pero sobre todo polos veciños das vilas de destino.

A noticia do xornal  recollía que hai 130 anos os nicrarienses protestaban polo retraso da dilixencia, dado o mal estado do camiño e porque, malia terse anos antes anunciado que o Estado tiña planificada a construcción dunha estrada de Santiago a Camariñas por Negreira, e outra a Corcubión, nunca se materializaran. Os deteriorados camiños reais polos que se desprazaban a pé, e só os máis afortunados a cabalo, dificultaba enormemente as comunicacións co exterior.

Foi na década dos anos trinta do pasado século cando a construción de estradas sufriu o primeiro pulo e varias comarcas de Galicia conseguiron estar comunicadas por un servizo de coches de liña regular que facilitou o fluxo de pasaxeiros coas cidades máis achegadas. Ese novo transporte tamén facilitou o comercio local, pois os comerciantes recibián por el algunhas mercancías ou os suministros que os revisores facilitaban, cos encargos de cousas que se vendían nas cidades e das que no rural non se dispoñía .

A información de 1886 que publicaba La Voz de Galicia reflicte o atraso na construcciòn de infraestructuras que dificultou o desenvolvemento das comunidades menos industrializadas de España. A carencia de vías de comunicación axeitadas foi sempre un problema para Galicia. E aínda hoxe, a loita entre as diferentes cidades non debera dificultar a planificación no transporte ferroviario ou aéreo, pois o interese xeral debe superpoñerse sempre a calquera outro de tipo localista

O TAXI DO EMBAJADOR

Envoltos no ruido dos motores, o repinique das campás da Capela do Cotón e o estoupido dos foguetes subían en segunda a Carreira de San Mauro, detrás do taxi que portaba a imaxe do San Cristobo apoiado no bastón e co neno ás costas. Máis atrás, os primeiros veciños que saíran da misa.

A fotografía ten escrita no dorso con primorosa caligrafía: Día de San Cristóbal. Julio 10 de 1962. Era daquela cando percorrer os 22 Km de distancia entre Negreira e Santiago de Compostela levaba máis tempo que ir en avión dende Lavacolla ata Madrid. A estrada era unha sucesión de curvas de diferente apertura, por iso as escasas rectas do traxecto gozaban de merecida sona, como a do Portanxil ou  a de Roxos.

A cousa complicábase se era no coche da liña, porque á dificultade da estrada engadíase as numerosas paradas que cada 2 km tiña que facer para recoller viaxeiros, subir e baixar bultos e se coincidía diante dunha taberna aproveitar para tomar unha copa de caña ou coñac, que tanto tiña. Esa dilatación no tempo deu lugar ó primeiro taxi,  o de Vicente da Botica, e devagariño foise incrementando o seu número para as viaxes máis urxentes.

Falando da dificultade das estradas, Pepe da Pachanga dixo un día que, en Galicia, para facelas, ceibaban un burro e detrás ían os obreiros abrindo a explanada. Como un preguntou que pasaba cando non dispoñían do animal, contestou de seguido Pepe de Xan: “Pois logo contratan un enxeñeiro”, entra as gargalladas dos demáis compañeiros da Parada.

Os taxistas eran sempre os encargados de organizar a festa do seu patrono, o San Cristobo. Chegou a ser un gremio moi numeroso e na década dos anos 80 do pasado século había máis de cen licenzas de autotaxi. Cando Lisardo chegou co seu flamante coche americano todos o arrodearon, sentándose algúns no asento do condutor, comprobando o funcionamento da palanca de marchas ou prendendo a radio. Ata O Casanova comentou : Menudo luxo... ¡parece o coche dun embajador!

Dende aquel día chamábanlle “ Embajador” e sempre desfilaba de primeiro na procesión de San Cristóbal.

TAXISTAS

Pepe de Xan-Antonio-Marcelino-Lolo Ruso-Milín-Manolo de Seilán-Lisardo-Vilas-O Jayo-Cordeiro

HOMIÑOS DE CEMENTO

Cen anos antes de Jesucristo os romanos comezaron a utilizar o “caementum” nas obras públicas, unha mezcla de cinza volcánica procedente do Vesubio e cal viva. O Panteón de Roma construido por Adriano, coa súa cúpula de 44 metros toda de formigón cun só lucernario na parte superior e hoxe utilizado como igrexa, é unha das numerosas obras importantes do mundo clásico que nos quedou en herdanza.

Na actualidade a obsesión pola utilización das cimentacións fai que os seus brazos se estendan  polas urbes e pobos cubrindo espazos naturais, carballeiras, parques e sendas coma unha gran ameba que ameaza con ocupalo todo, transformando as zonas urbanas en xunglas cimentadas onde a natureza queda relegada a un simple soporte de materiais e edificacións.

ISAAC CORDAL é un artista pontevedrés que combina a escultura e a fotografía dun xeito impactante, pequenas figuras humanas de cemento que vai colocando en rúas ou prazas das máis importantes cidades europeas ou nas salas de exposicións, cargadas de crítica e melancolía  que fan reflexionar sobre a situación á que está sometido o ser humano na nosa sociedade e tamén unha chamada de atención ao noso comportamento como masa social.

Agardando o cambio climático

Os homes da serie Cement Eclise con traxe, gravata e maletín, como se fosen traballar nunha oficina, en actitude pensante ou melancólica, cubriron xa espazos urbanos de Londres, Berlín, Nantes e importantes cidades de Suecia, Rusia, Colombia ou México e pretenden ser unha chamada de atención cara o que considera as vítimas da nosa sociedade.

A súa formación artística comezou nunha escola de canteiros e completouse logo na Facultade de Belas Artes de Pontevedra e a súa obra destaca pola orixinalidade e as composicións que fai coa fotografía. Vive en Londres.