ABRINDO FOSAS, PECHANDO FERIDAS

Ubicación da fosa no adro de Paramos (Val do Dubra)

Mañán comezan no adro da igrexa de Santa María de Paramos ( Val do Dubra) os traballos de sondeo arqueolóxico, excavación e exhumación dos restos de catro persoas que se atopan nunha fosa común, mortos como consecuencia do enfrontamento armado con forzas da Garda Civil nos límites dos concellos de A Baña, Santa Comba e Val do Dubra ( daquela concello de Buján) en 1949. Un equipo de oito expertos da Asociación para la Recuperación de la Memoria Histórica (ARMH) dirixidas polo arqueólogo René Pacheco Vila e coordinados polo Vicepresidente da Asociación Marco Antonio González Carrera procederán á recuperación dos restos a petición dos familiares das víctimas.

O 5 de marzo de 1949, cando se atopaban aloxados nunha casa do lugar de Zas, parroquia de Aro, do concello de Negreira os membros do destacamento Eive-Carbón pertencentes ao Exército Guerrilleiro de Galicia, ás 8,30 da mañá foron cercados polas forzas da Garda Civil producíndose un enfrentamento no que foi ferido un garda e morreu de dous disparos, ó saltar da horta da casa ao camiño, Carmen Temprano Salorio, natural de Iñás (Oleiros) (1), conseguindo fuxir o resto do grupo acompañados da sobriña da dona da casa Manuela Teiga Rojo ante as previsibles represalias por ser punto de aopio ao mesmo (2). Horas despois,  facéndose cun  cabalo, lograron  transportar con maior facilidade ao guerrilleiro Vicente Peña Tarrasa que resultou ferido neste primeiro combate.

Carmen Temprano Salorio

Tras unha longa marcha para escapar do lugar o antes posible foron sorpredidos nos montes de Paramos (Val do Dubra) sobre as catro da tarde, onde logo de ser cercados entablouse un novo combate a consecuencia do cal falleceron catro membros do grupo, conseguindo escapar un dos guerrilleiros, Manuel Ramiro Souto, na compaña dun veciño que o guiou ata a zona de Ordes onde contactou con outros compañeiros. Nove persoas de Bembibre, Rial, Niveiro e Lariño que presenciaron o paso do fuxido e según a súa testemuña confundiron cun cazador, foron condenados a penas de cárcere por non presentar denuncia

Os fallecidos, según o informe das autopsias e do Xulgado personado no enterramento foron os guerrilleiros José María Castelo Mosquera a) Doutor ou Casteliño, natural de Iñás-Oleiros, Vicente Peña Tarrasa a) Pedro Borrás de Palma de Mallorca,os dous identificados polos documentos personais que portaban nas súas carteiras e Manuela Teiga de Zas-Negreira, ademáis de outra persoa que figura como “descoñecido”. Nun informe posterior no expediente da causa militar 88 /1949 instruída como consecuencia destes feitos recóllese que corresponde a Manuel Pena Camiño, natural do concello de Mesía pois atopáronse dúas fotografías que correspondían á muller e a unha filla deste membro da guerrilla.

Según as testemuñas aportadas hai uns meses por membros dunha familia do concello de A Baña que aseguran que unha das persoas enterrada na fosa de Paramos é un antepasado seu e as evidencias documentais recollidas na causa militar tramitada polos feitos relatados (88/1949), é posible que os restos atribuídos a este último correspondan en realidade ao veciño da parroquia de Lañas Erundino Vieito Baña, xa que aseguran telo comprobado un familiar na caseta da fábrica do cemiterio de Paramos, onde estuveron expostos os cadáveres. Daquela non se atreveron a reclamar os restos por medo ás represalias xa que en 1947 foran encausados algúns dos seus membros por apoio á guerrilla (Causa 400/47).

Erundino Vieito Baña

Erundino Vieto foi movilizado no ano 1936 e desplazado ao frente de Asturias no Batallón nº 8 de Zapadores de A Coruña do que desertou (3) para pasarse ao exército republicano, onde formou parte do Batallón “Galicia” nº 219 e, ao parecer, estivo destinado nunha batería en Colloto. Feito prisioneiro o 10-11-1937, foi internado nun campo de concentración ( Candás?) onde desapareceu o 4 de febreiro de 1938. Erundino regresou á súa parroquia onde se mantivo agochado durante once anos, actuando como enlace da guerrilla. Según os familiares, quedara citado cos compoñentes do grupo de Zas para cambiar de lugar, por eso se viu envolto no enfrontamento que lle causou a morte.

A guerrilla antifranquista era coñecida na comarca como “Os Foucellas” en alusión a un coñecido guerrilleiro, Benigno Andrade, que era natural do lugar de As Foucellas no concello de Mesía.

Unha vez recuperados os restos das víctimas, serán trasladados ao laboratorio que a Asociación ten no campus de Ponferrada da Universidade de León onde serán estudiados para poder determinar aspectos tan importantes como o sexo, a idade, as causas da morte e as patoloxías en vida de cada individuo e todos os aspectos necesarios que faciliten a identificación das víctimas, obxectivo polo que se fai este traballo.Ademáis das mostras de ADN para ser contrastados cos familiares vivos e a identificación definitiva das mesmas para aclarar a dúbida sobre Pena Camiño ou  Erundino Vieito .

Logo de rematados todos os trámites os restos serán entregados aos seus familiares que levan máis de setenta anos agardando para darlle unha sepultura digna.

José María Castelo Mosquera 

Vicente Peña Tarrasa

                                                                               
                  

Esta asociación xurdiu a raiz da exhumación dunha fosa en outubro de 2000 na que se atoparon os restos de 13 republicanos asasinados o 16 de outubro de 1936 na localidade leonesa de Priaranza del Bierzo, onde acudiu un numeroso grupo de persoas para pedir axuda na búsqueda dos seus familiares desaparecidos, polo que un grupo decidiu creala para este fin. Dende aquela posibilitou que centos de familias atoparan aos seus seres queridos.

Dende o ano 2000 leva feito máis de 150 exhumacións en distintos lugares de España e identificado mediante técnicas científicas a máis de 1500 víctimas da represión franquista, organizado tamén centos de actos de recoñecemento público a esas miles de persoas que non tuveron voz durante máis de 75 anos.

No ano 2002 iniciou os trámites ante o Alto Comisionado das Nacións Unidas para os Dereitos Humanos para que esixira ao Goberno español a aplicación da lexislación internacional con respecto á desaparición forzada que impedía a Lei de Amnistía aprobada en outubro de 1977 polo Congreso dos Diputados.

A ARMH sostense coas cuotas aportadas polos seus socios ademáis do patrocinio de importantes asociacións internacionais como a de traballadores noruegueses ELOGIT e as estadounidenses ALBA (Abraham Lincolm Brigade Archives) e a Puffin Fundation que lle concedeu o Premio de Dereitos Humanos 2015.

NOTAS
    1)  Carmen Temprano Salorio foi enterrada no cemiterio de Aro (Negreira)
    2)  Catro membros da súa familia foron condenados a penas de prisión por estes feitos.
    3) O pai e un irmán de Erundino foron detidos cando desertou.

28 DE XULLO 2018

No Auditorio abarrotado de público de Val do Dubra o pasado 28 de xullo, os representantes da Asociación para a Recuperación da Memoria Histórica procederon á entrega aos familiares de José María Castelo Mosquera, Vicente Peña Tarrasa, Manuel Pena Camiño, membros da Agupación Guerrilleira de Galicia, dos restos que foron exhumados no cimiterio da igrexa de Paramos. Tamén os de Manuela Teiga, veciña do lugar de Zas (Negreira), sobriña da dona da casa onde estiveran aloxados os tres e que fuxiu con eles por medo as posibles represalias que poidera acarrearlle, o que lle sucedeu aos restantes membros da súa familia.

Foi preciso acudir ao análise do ADN para poder identificar a Manuel Pena Camiño pois tamén ese día desapareceu Erundino Vieito Baña que actuaba como enlace do grupo antifranquista e diversas testemuñas aseguraban que era a cuarta persoa que se atopaba na fosa común de Paramos, polo que ata o día de hoxe segue sen saberse cal foi o seu destino.

                                                              Foto X. Álvarez- Faro de Vigo

A búsqueda dos restos comenzou por unha solicitude feita polos familiares de Vicente Peña Tarrasa ante a Comisión dos Dereitos Humanos das Nacións Unidas o que deu lugar á posterior e laboriosa actuación da ARMH e numerosos colaboradores que rematou con este acto de entrega aos familiares das persoas enterradas na fosa común da Igrexa de Paramos.

O solemne e emotivo acto contou coa participación dos alcaldes de Negreira e Val do Dubra, así como outros cargos públicos e personalidades recordado en varios dos discursos o suceso que acabou coa vida destas persoas que, como outros miles tiveron que refuxiarse daquela nas montañas de Galicia e León. O Presidente da ARMH rematou o emotivo acto de entrega aos familiares quen recalcou que era excepcional en Europa, pois en calquera outro país membro da UE sería o Estado o encargado deses traballos e non unha organización de carácter privado.

NIN TANTO NIN TAN POUCO

O xogador do Barcelona Neymar mosqueouse porque os seus contrincantes din que se sinten humillados cando xogan con el. O brasileiro fai co balón o que quere: súbeo, báixao, pousao na cabeza ou en calquera sitio do corpo. Fai o mesmo que as palilleiras de Camariñas cando trenzan o encaixe. O xogador é demasiado bo, e aínda cae peor por facer as súas estramonías cun sorriso de felicidade e iso fire. Os contrincantes mosquéanse e mázano. Maradona di que lle dan unhas duascentas couces en cada partido, ademáis doutros golpes cos brazos; debe ser por iso que a Neymar lle piden dende os xornais que se modere e xogue como o resto da tropa.

Algo parecido lle pasaba a Johan Cruyff nos seus tempos de gloria. Alá polo agosto do ano 1974 recén chegado ó Barcelona, veu xogar o trofeo Teresa Herrera ao estadio de Riazor. Era a semifinal contra o Peñarol de Montevideo e ao pouco de comezar, como os defensas no podían termar del, un deles guindouno ó chan. Cabreado, revolveuse e zorregoulle unha patada. Aqueles miles de espectadores comezaron a berrar na súa contra con todas as forzas e o árbitro amosoulle a tarxeta roxa, ante o pasmo do xogador que se negaba a sair do campo, entre tantos asubíos. Cando marchou, fíxose un silenzo sepulcral porque os milleiros de xiadeiros que pagaran as súas entradas para velo xogar, quedaron con cara de parvos.

O caso contrario aconteceulle a un veciño meu, que cando o levaron  xogar un partido de ascenso á Terceira División co equipo do pobo, púxose á sombra dun piñeiro e non houbo quen o fixera mover. O mozo ría cando encaixaban algún gol e dicía que a súa saúde non lle permitía coller unha insolación.

Onde Neymar non tería futuro sería na Política. Nesa actividade, desgraciadamente, hai que ter un peso específico cero; se alguén sobresae, córtanlle a cabeza e se é de moito peso vai ó fondo, por iso agora, o ideal na práctica desta disciplina é manterse a flote segundo vai subindo a auga de nivel, e non cansar ata chegar ó cumio.

Será o demo que aínda que me propoña o contrario acabo falando de política. Pero dicía un bo mestre que tiven:

-Mirade rapaces, si vou pola rúa e teño moitas, motísimas ganas de mexar, arrímome a un balado e fágoo. Entón loxicamente, virá o Garda Municipal e chamarame a atención: Teño que multalo, porque iso non se pode facer na vía pública!

-Pero si teño tantas ganas non podo aguantar e non hai mexadeiros públicos....con esa norma non estou dacordo, debera haber excepcións!

-Vedes, dicía, ata cando mexamos podemos estar meténdonos en política. Porque en realidade a política abarca todas as actividades da nosa vida e aínda que non nos metamos con ela, acaba ela meténdose con nós.

IMPERIOS VARIOS

Creo que ahora se dice “Zaping”, pero en una de mis múltiples singladuras por los distintos canales de la televisión me he encontrado con un mozo catalán que con toda tranquilidad defiende la retirada del monumento a Cristóbal Colón del puerto de Barcelona. Un genocida, según dice, que por eso no merece tener un monumento. La voz en off explicaba que este chico es Politólogo por lo que quiero entender que ha cursado en una universidad los estudios de Ciencias Políticas.

¿Cómo es posible que alguien pueda alcanzar esa titulación sin tener un mínimo conocimiento de las causas y consecuencias de los hechos históricos de un país, que le guste o no es también el suyo? Si hasta los libros de Ciencias Sociales de segundo curso de la ESO explican que como consecuencia de la caída de Constantinopla en poder de los turcos (1453) el comercio por el Mediterráneo se vió profundamente alterado impidiendo la llegada a los distintos centros comerciales europeos de los productos procedente del Este de Asia: la seda, las especies, tan importantes para la conservación de la carne....etc. por lo que fue necesario encontrar nuevas rutas para acceder a los mismos

Que fueron los portugueses  pioneros en esta empresa mejorando las técnicas de navegación y construcción de barcos intentando bordear el continente africano para llegar a Oriente. Que fue Cristóbal Colón el que convencido de la esfericidad de La Tierra intentó llegar a las Indias viajando hacia el Oeste por lo que se encontró, sin saberlo, con un nuevo continente, creyendo que afortunadamente había seguido el camino adecuado y por eso les llamaban indios a sus habitantes

La propuesta fallida de esos expertos en Política sería algo así como pedir la retirada del premio Nobel a los Curie por las barbaridades que luego se hicieron con las bombas atómicas.

Murallas de Lugo

Y pensaréis: ¿ Qué le importará a este hombre las “boutades” que se le puedan ocurrir a algunos catalanes? Pues que todos empezamos a estar saciados de la proliferación de predicadores que nada aportan a la mejora de las condiciones de vida de los ciudadanos, dedicándose a la creación de falsos enemigos para desviar la atención de los problemas que nuestra sociedad está sufriendo, que no son pocos, y que entre todos de una manera civilizada debiéramos poner solución.

Es que sería como proponer el derribo de las murallas romanas de Lugo para eliminar los rastros de esos imperialistas que hace siglos ocuparon Hispania “manu militari” para apoderarse de sus riquezas, utilizando unos métodos desde luego mucho menos atroces que los que hoy se están llevando a la práctica .

Ou non ?

O CAN DE BASILISA

Cando cumpría o servicio militar nun centro de instrucción de reclutas, aínda quedaban dúas mulas que se empregaban para transportar nun carro os caldeiros da basoira ata o lugar onde os camións recollían os desperdicios. O encargado de coidar aos animais era un veterano da Coruña, a súa función consistía en alimentalos, limpalos e telos sempre en estado de revista, como alí se dicía.

Unha tarde, cando un tenente pasou por diante do establo viu como o noso paisano bouraba cun pau no lombo dunha delas, dándolle semellante tunda que os golpes estalaban coma se fosen foguetes. O oficial, espantado, mandou cadrar ao soldado e ameazouno co calabozo durante todo o ano se volvía a comportarse dese xeito tan salvaxe. A resposta deste foi inmediata: ¡Mi teniente, empezó ella primero!

Co paso dos anos e a evidente mellora do nivel cultural o respeto polos animais comezou a notarse, é o caso dos cans. Hai tempo estes animais eran moradores case exclusivos das aldeas e as zonas rurais. Coa excepción dos de caza, que gozaban dun estatus superior, o can de palleiro foi sempre o servidor máis fiel da casa labrega: nela facía de vixiante da vivenda, saíndo escopetado ante a presenza de calquera visitante, avisando cos seus ladridos aos donos do casal; tamén tornaba do gando e acompañaba aos seus donos, todo a cambio da comida e dun trato que facía bo aquel dito de “levar unha vida de cans”.

Hoxe pasaron a ser urbanitas e nalgunhas cidades de existir un censo de seguro que acadarían case a metade da pobación residente. Os paseos pola rúa confirman esa realidade, centos de persoas se entrecruzan tirando pola correa dos seus animais, ás veces dous ou tres, ata con abrigo no inverno. É admirable a delicadeza con que os cidadáns van recollendo as cagallas e depositándoas nas papeleiras ben envolvidas nas bolsiñas de plástico. O desfile de razas é variado, dende os pequenos chihuahuas ou caniches, ás veces no regazo dos donos, ata as especies máis grandes ou perigosas, como os Boxer, Pitbull ou Dobermáns. Seguramente existe un tipo de can para cada dono.

Hai tempo que a miña veciña Basilisa pasea polas mañáns co seu canciño da correa: pequeniño, peludo e marrón, con cara de chino. Hai uns anos, cando ía para o meu traballo, parámonos a falar como outras veces e, ao comenzo da conversa.. Zas! chantoume os dentes nun nocelo e quedóuseme mirando. A reprimenda que levou da súa dona non foi pequena. Cando cheguei ó centro de traballo pasei polo botiquín a desinfectar os catro buratiños que me deixou de recordo. Dende aquel día o cativo cada vez que nos cruzabamos, parábase, poñía xesto de buldog e rosmaba cara a min, sen entender o motivo polo que o día de autos non o puxen en órbita para dar máis voltas á Terra que a cadela Laika, que os soviéticos mandaron no Sputnik.

É un problema de algúns animais afeitos a convivir co home en calidade de compañía, xa o din os adestradores nos cursos de comportamento para caninos: unha cousa é tratalos como seres da natureza merecedores de respeto e outra cousa moi distinta manter con eles unha relación entre iguais sen coñecer as súas limitacións ou necesidades.

A CAÍDA DA FOLLA

Foto : López Tuñas

Les sanglots longs des violóns de l´outomne,

blessent mon coeur d ´une langueur monotone.

                                                Paul Verlaine

Cando no hemisferio Norte o día e a noite acadan a mesma duración comenza o Outono, a estación da colleita do millo. As árbores de folla caduca   alfombran a herba verde e os camiños. Pero a súa vida segue, prescindindo dos elementos máis zumentos para poder soportar as baixas temperaturas do inverno. Unha retirada estratéxica da sabia para protexerse nos elementos máis lignificados.

Sería por iso que os mandos das forzas aliadas escolleron os primeiros versos do poema Canción de Outono de Paul Verlaine para anunciar á Francia ocupada e ó movemento da Resistencia, da que formaban parte polo menos 70.000 españoles (1), o desembarco nas praias de Normandía, que ía reprensentar o fin do Nazismo e a liberación de parte de Europa.

A BBC de Londres trasmitiu o primeiro verso e catro días despois o segundo do fermoso poema do poeta francés:

“Os longos lamentos dos violíns do outono,

firen o meu corazón de profunda melancolía.”

A Operación Overlord  comezou e arrancaba o desembarco do chamado Día D. Alí estaba La Nueve, compañía composta tamén por españoles a quen a Historia lles gardaba a fazaña da liberación de París.

 

 

A noite  anterior 20.000 fungos brancos baixaron do ceo sobre os pobos de Sainte Mére Église e Sainte Marie du Mont diante do pasmo dos seus habitantes que recibiron esperanzados aos liberadores.

 

Para algúns o outono é a estación da melancolía pero en sentido figurado representa a madurez que anuncia o novo rexurdimento da Natureza.Coa chegada dos primeiros raios da primavera as árbores estouparán de novo nunha lampada de verde e florecerán con gran esplendor, xerando novos froitos que contribuirán a que a especie se perpetúe.

 

 

 

(1) Españoles en la Resistencia. Alberto Fernández- Ediciones Zero S.A. -1973 (Pax. 22)