martes, 30 de mayo de 2017

LEITEIRAS



Leiteiras de Santiago


Érgome ao abrir do día
inda alumea o luceiro,
e en chegando a algún regueiro
bautizo con auga fría
o leite do meu pucheiro,
porque mellor aproveite,
¿Quen merca o leite?

Madrugueiros estudantes
hacho ó pasar pola veiga
e detéñenme os tunantes
pedindo nata, manteiga,
e que sei eu...Banadantes!
Mal fogo de Diol os deite,
¿Quen merca o leite?

Cando eu entro pola Vila
todos inda están na cama
in doce calma tranquila,
¿quen de sono os espavila?
Eu que vou chama que chama
hastra que algún se endereite,
¿Quen merca o leite?

E desperta algún señor
abrazando á compañeira
entre suspiros de amor,
pero gracias á Leiteira
que entre seus brazos a estreite,
¿Quen merca o leite?

Corro á Vila sin parar
na cabeza posta a cesta
que relouco por comprar
un adrezo para a festa,
figa, rosario e pieite,
¿Quen merca o leite?

Tamén hei comprar xabón
e unha cartilla de aceite,
mas ¡ay! Dou un tropezón,
adios figa, adios pieite;
¡Dios mío! ¡que compasión!
Adios adrezo, adios leite!!!

Francisco Añón
A GAITA GALLEGA
Na Habana: 30 do mes de Xunio de 1886


En Compostela na década dos anos 80






lunes, 29 de mayo de 2017

BARCALA: ORA ET LABORA



O proceso de romanización deu lugar a ubicación da poboación de Gallaecia nas chairas e terreos axeitados para a agricultura e á proliferación de vilas (caseríos de varios edificios dun solo propietario), aldeas (vica), cidades como Flavium Brigantium (A Coruña) ou Iria Flavia (Padrón), os fora, asentamentos de carácter urbano ou semiurbano que facían de centros comerciais das súas zonas ou ás capitais dos conventos, Brácara, Lucus ou Astúrica Augusta. A rede viaria e a actividade comercial apurou a integración da poboación no Imperio acadando tamén o carácter de cidadáns .

Pero foron as invasións dos pobos xermánicos (suevos, vándalos, visigodos..) as que acabaron coa vida urbana, a poboación pasou a vivir pegada á terra e as cidades ficaron abandonadas, íniciándose unha época de profunda decadencia en tódolos órdenes.O Rei tivo todo o poder polo feito de selo: gobernaba, lexislaba e era o dono de todas as terras e de todo o que estuvese dentro dos límites do seu reino, agás os bens da igrexa e os nobres.


ORATORES

Los origenes de Compostela-Arturo Franco Taboada (1)

O acontecemento máis importante da Idade Media en Galicia foi o descubrimento, a comenzos do século IX, dun sepulcro cos restos atribuídos ao Apostol Santiago, na diócesis de Iria Flavia nun extremo do Val da Maía. O bispo Teodomiro declarou o recoñecemento oficial do enterramento comunicándollelo ao rei Afonso II de Asturias que logo dunha cerimoniosa viaxe manda construír a primeira igrexa adosada ao sepulcro.

Durante o reinado de Don Ramiro I os bispos Sisnando e Cresconio (842-850) crearon o primeiro recinto amurallado. Compostela é o destino de milleiros de peregrinos de toda Europa. Afonso III tansformou a igrexa en basílica entre os anos 880 e 899 .O 29 de xaneiro do ano 915 o rei Ordoño II concédelle a Compostela un diploma foral que di “ Siervos que moren en Compostela, si no son reclamados en el plazo de 40 días serán declarados ingénuos (libres)”.

O burgo medra e centos de moradores exercen xa aos máis variados oficios e tamén o seu suburbio, os privilexios de distintos monarcas amplían o señorío a un radio de 3 millas (Afonso II), a seis Ordoño I (854) logo a 12 Afonso III, e xa Ordoño II no 915 a 24, establecendo que os moradores satisfagan ao Bispo as mesmas rentas que debían pagar ao Rei. (2)
 
Os reis transferiron á igrexa compostelana o dereito de patrocinium que tiñan sobre os habitantes de ditas comarcas, salvo os da cidade que gozaban de total inmunidade. Así foi que Barcala quedou formando parte do señorío de Compostela.

OS PRIORATOS DE PORTOR E ARZÓN

Igrexa de Portor- Foto J.A.Gil Martínez

Era costume na Idade Media que nas basílicas se ocuparan comunidades de frades da liturxia por iso o rei Afonso II mandara construír (814), de acordo co obispo de Iria Teodomiro, un mosteiro con celdas e claustros e outras dependencias para uns frades benedictinos, encargando a obra ao seu primeiro abade Ildefredo, para que acudiran á catedral co fin de custodiar o sepulcro e atender os oficios relixiosos a cambio de recibir a metade das esmolas do altar maior de Santiago. O Mosteiro de San Paio de Antealtares pasou a ser o máis importante de Galicia creando outros mosteiros e prioratos da regra de San Bieito nas terras de Compostela.

S.Paio de Antealtares-Santiago de Compostela

O abade Adulfo III no ano 942 incorporou a ese Mosteiro o priorato de Santa María de Portus Odorii (Portor) a 3 leguas de Santiago e situado na marxe dereita do río Tambre xunto a Ponte Maceira, coa finalidade de recoller as rentas dos campesiños. Tamén no ano 985, sendo Gutier o abade de Antealtares recibe do monxe Leodofredo a donación da igrexa de San Mamede de Monte coas súas pertenzas e outros bens nos lugares de Nantón, Soilán, Buchaín, Triáns e outros varios para soster o convento, o alumeado da igrexa e esmolas aos pobres. O prior de Santa María de Portor a mediados do século XII era Ordoño Gundesmidez. (3)

O 16 de outubro do 1132 en tempos de Xelmírez constrúese o mosteiro tamén benedictino de San Xusto de Toxosoutos, perto de Noia, que logo incorpora o Priorato de Arzón, fundado polos condes de Traba, tamén nas terras de Barcala establecendo o seu señorío sobre os lugares de Romarís, Xallas e outras parroquias (1161).
A mediados do século XIII comeza a decaer o mosteiro de Antealtares pola cantidade de castelos e fortalezas que se construíron.

LABORATORES


A maioría da poboación (90 %), agás nos burgos, dedicábase á agricultura e pouco sabemos da vida dos labregos da Idade Media pois as crónicas da época prestan pouca atención ao seu xeito de vida. Eran os que sostiñan económicamente aos outros grupos sociais practicando unha agricultura rudimentaria e o excedente era entregado en rendas. O territorio estaba dividido en parroquias co fin de delimitar as terras que debían pagar as rendas a unha mesma igrexa: o décimo, ou a decima parte dos frutos e animais do ano, as primicias ou primeiros produtos das colleitas así como as crías dos animais ou a oblata, cantidade fixa en especie para manter o culto, ademáis doutras moitas referidas ao señorío sobre as terras, as persoas e a aportación en traballos, ou  polo uso do muíño e do forno. A fame e as enfermidades, cando non as guerras, eran o pan de cada día da poboación.

BELLATORES



Dende finais do século XIV o declive dos mosteiros fíxose unha realidade debido a cantidade de fortalezas que se construiron nas terras de Santiago. Os nobles, que non coñecían outra profesión que a das armas nin outro oficio que o da guerra, arrebatan o poder aos eclesiásticos que, segundo o canónigo e historiador López Ferreiro “ dende as súas empinadas guaridas sembraban a desolación e o espanto por todo o país. Desgraciado o abade que ousase reclamar contra tales desmáns porque era preso e arrastrado polas barbas”.Os vasallos dos conventos tiñan tamén que traballar na fortaleza do señor, pagar gravosos tributos e empuñar as armas cando eran requeridos.

O señorío de Compostela quedou dividido en numerosos estados ou feudos como os de Altamira, dos Montaos ou dos Ulloa. Nas terras de Barcala o castelo máis importante era o de Bronllos (Broño) no actual concello de Negreira que presidía todo o val e foi derrubado na gran Guerra Irmandiña (1467-69) ante os abusos que os nobles cometían, sendo propiedade de Bernal Dianes de Moscoso. Consérvase aínda o foso e os taludes defensivos no lugar de San Martiño .




(1) Los orígenes de Compostela-Una historia dibujada. Arturo Franco Taboada- Diputación Provincial de A Coruña.
 
(2) Fueros Municipales de Santiago y de su tierra.  Antonio López Ferreiro-Ediciones castilla S.A.

 (3) Apuntes históricos sobre Santiago-Antonio López Ferreiro .Consorcio de Santiago-Alvarellos Editora.






jueves, 18 de mayo de 2017

HISTORIAS PARA NO DORMIR









O título corresponde a unha exitosa serie da TVE emitida dende 1966 a 1968 e dirixida por Narciso Ibáñez Serrador, pertencente ao xénero de terror e contou con capítulos tan suxerentes como La pesadilla, La zarpa, La alarma ou El Vidente. Tivo logo unha continuidade noutra serie titulada “Historias para pensar”, conxunto de relatos, desta volta máis profundos e intelectuais, que tamén acadou un gran éxito de audiencia.

Hai catro anos paroume na rúa un funcionario municipal para preguntarme se lembraba de cando foran doadas ao concello as escolas construídas pola Unión Barcalesa da Habana, pois precisaban saber a data exacta. A miña contestación foi pronta e escueta: Mira no Libro de Actas do ano 1993, alí está. Respostoume que non era posible porque o Libro que contén as actas das sesións plenarias dende finais do 1989 ata maio do 1995 roubárano e xa a Secretaria puxera a correspondente denuncia no Xulgado. Eses libros, resposteille, estiveron sempre nun armario pechado da Secretaría, pero non hai problema, cando deixei o cargo no Concello pedinlle ao Secretario si me podía dar unha copia das actas da Comisión de Goberno e do Pleno dos doce anos na Alcaldía e entregaoumas en catro archivadores. Ao chegar á casa, consúltoas.

A miña sorpresa foi maior cando cheguei á casa para consultar o arquivador coas actas correspondentes a esas datas e non estaban. E non se trataba dun simple cambio de lugar, dos catro arquivadores, só quedaban tres, o cuarto- cos acordos plenarios- desaparecera. Ata hoxe.


HISTORIAS PARA PENSAR


Hai uns días chamáronme das oficinas municipais porque aparecera  nunha carpeta, dentro dun armario, unha serie de actas plenarias sen encadernar, en follas correspondentes aos anos en cuestión (1989-1995), para proceder á súa sinatura. Achegueime ata a casa do Concello na compaña do que fóra primeiro tenente de alcalde nesa altura e, efectivamente, alí habia un lote de actas, en follas soltas numeradas e sen sinatura que, lixeiramente, revisamos.

Na entrevista coa señora Secretaria pedímoslle que solicitara copia deses documentos á Subdelegación do Goberno ou á Consellería de Presidencia, a onde se remitían puntualmente logo de cada sesión, debidamente asinadas polo Secretario e o Alcalde, coa finalidade de repoñer o Libro e tamén cotexalas coas aparecidas na citada carpeta, pois nunha primeira revisión aparecía o acordo da Contratación dan Normas de Planeamento Urbanístico parcialmente tachado. E aínda que ela o descoñecía, a falsificación de acordos non era unha novidade:

O 27 de marzo de 1985 o Pleno da Corporación no punto 5º da Orde do Día, por unanimidade, e despois do informe da Comisión Investigadora formada por representantes dos grupos políticos acordou exercitar toda clase de accións legais pola  falsidade dun acordo plenario que recollía un pequeno párrafo engadido e nun punto alleo a ese asunto, polo que se procedía á venda de tres vivendas de titularidade municipal, párrafo que non figuraba no borrador asinado polos concelleiros e sí no Libro de Actas. Tamén se procediu á lectura do informe da comparecencia dos membros da corporación anterior que manifestaron non ter tomado dito acordo. Pasados cinco anos, o Xulgado, que non fixera ningún trámite nin tomara decisión algunha, comunicou que o asunto quedaba prescrito e as vivendas deixaron de ser de titularidade municipal.

Quedamos á espera a ver que novidades nos depara esta nova historia se é que as actas orixinais chegan ao concello e poden ser cotexadas coas apócrifas, de recente aparición.








martes, 16 de mayo de 2017

TODOS OS 17 DE MAIO




Suso Vaamonde coas alumnas do C.P. de Santa Comba


Dende o ano 1963, coincidindo co centenario da primeira edición de Cantares Galegos de Rosalía Castro, cada 17 de maio celébrase o Día das Letras Galegas. É a festa da Lingua e da Cultura que este ano está adicada ao escritor Carlos Casares.

O 17 de maio de 1978 os membros da Asociación Cultural Afonso Eáns celebramos en Negreira a entrega de premios do Concurso de Contos en galego, no Cine Gran Vía. Participaban alumnos e profesores dos colexios públicos da contorna, co patrocinio da Obra Cultural de Caixa Galicia.

Daquela, o galego non formaba parte do Ensino pero no Coléxio Público de Santa Comba xa se puxera en marcha un programa escolar na lingua nai que presentamos, xunto co mestre Xabier Garrote, á Inspeccción Técnica de Educación e que, logo da súa aprobación foi apoiado polo Director do centro e os demáis mestres compañeiros. O galego era a língua materna e nela empezaron a ser escolarizados dous grupos de rapaces. Cunha programación innovadora que incluía entre outras disciplinas a Música (Javier foi o fundador da Escola de Gaitas de Ortigueira e do Festival do Mundo Celta) e a Educación Sexual con todo o material didáctico elaborado por nós. Unha experiencia moi enriquecedora para todos.

Aquel ano acudimos ó festival de Negreira en varios autocares para presenciar a actuación do cantante Suso Vaamonde. As nosas alumnas subiron ao escenario acómpañándoo nas súas cancións, mentres os que estaban entre o público facían coro, porque as sabían todas, todiñas...: dende “Galicia docemente está ollando ao mar “ ata O Cuco , pasando polas que tiñan as letras de Rosalía, Curros ou Añón. Na clase de Música aprendían a entoar con elas. Anos despois nunha viaxe en avión dende Madrid coincidín no asento á beira de Suso Vaamonde, quen me lembraba con moito agarimo aquela actuación e a sorpresa de que os nenos souberan as súas cancións.

Na fotografía están cantando na compaña da Secretaria da A. Cultural, Maria Rosa Silva, e entre o público centos de rapaces coas bandeiriñas galegas feitas de papel.

Hoxe aqueles nenos e nenas xa teñen fillos e algunhas netos, pero estou seguro que aínda se lembran con agarimo daquel fermoso Día das Letras Galegas no que tanto disfrutamos. 


Cine Gran Vía- NEGREIRA. 17 de maio de 1978