EL DEFENSOR

Gonzalo Romero Osende

A publicación do libro A flor da figueira posibilitoume recoller centos de opinións sobre acontecementos da nosa Memoria e o agasallo de interesantes libros que son unha gran aportación para profundizar no coñecemento da nosa historia recente.

Gonzalo Romero Osende, natural de Zas de Carreira, foi Perito Mercantil, avogado e empregado de Banca. En 1936 foi movilizado como Tenente de Complemento e actuou como defensor nos consellos de guerra celebrados en Santiago de Compostela dende xullo de 1936 ata xuño de 1937. O seu fillo Manuel Romero Mengotti, Mestre Nacional e licenciado en Pedagoxía, publicou co título de EL DEFENSOR a novela documental baseada en feitos reais respaldados fundamentalmente por amplos documentos atopados nunha carpeta de seu pai e usados nas defensas.

Ademáis de reflectir os feitos ocurridos con motivo da sublevación militar en Santiago de Compostela e a súa comarca, tamén expón o desenvolvemento  dos consellos de guerra nos que participou seu pai, manifestando a impotencia que sentiu para defender con garantías ás persoas acusadas pois, segundo recolle neste interesante libro, as acusacións do fiscal pasaban directamente a ser sentencias aínda que se demostrara a súa falsedade.

Gonzalo Romero participou na defensa de cinco acusados de PADRÓN, dezaoito de PORTO DO SON, sete de SANTIAGO DE COMPOSTELA, vinte de ORDES, cinco de CURTIS, dous de ARZÚA, cinco de MUROS, un de FRADES, un da PÓBOA DO CARAMIÑAL  e no maior de todos, trinta e dous de NEGREIRA: Oito penas de morte (unha conmutada), doce cadeas perpetuas, nove de quince anos e un día e unha de oito anos e un día.

O día 4 de xuño de 1937, Gonzalo Romero atopouse coa súa última actuación nesta tráxica cerimonia do terror: o fusilamento dos sete condenados de Negreira. Fue una velada muy dura. Algunos de aquellos hombres daban cauce a la rebeldía e incomprensión de su situación...otros en cambio guardaban el silencio resignado de la amargura y la soledad ante el misterioso fin.

En su traslado en la camioneta al cementerio de Boisaca, hubo que emplearse a fondo....

Gonzalo Romero renunciou a seguir desempeñando o seu papel e pediu o traslado ao frente de guerra.

O libro de Manuel Romero Mengotti recolle a traxedia dos anos 1936 e 1937 na comarca de Compostela, reflicte situacións moi duras, especialmente para as víctimas e as súas familias pero é a  testemuña fiel dun escuro periodo da nosa historia que merece ser coñecido

EL DEFENSOR

Manuel Romero Mengotti

Finisterrae _ ediciones

Mayo 2013

XOSÉ RAMÓN ESPAÑA LORENZO , UN MÚSICO DO POBO

Cos seus alumnos de Negreira- 1986

Hoxe tribútaselle unha homenaxe ao profesor e compositor Xosé Ramón España Lorenzo, logo de toda unha vida adicada á música. O que foi primeiro profesor da Escola de Música do Concello de Negreira e director da Banda Infantil e Xuvenil recibirá as mostras de afecto e agarimo dos que foron os seus alumnos, algúns deles xa profesionais desta arte.

A música sempre estivo presente na comarca de Barcala, dende os primeiros gaiteiros que alegraban as festas e foliadas, como Faustino da Pena, os primeiros quintetos, como o de Agapito de Xallas, ou as diferentes bandas e orquestas. Esta actividade era na maioría dos casos un complemento para as modestas economías da comarca. Os coñecementos do solfeo e a práctica instrumental transmitíase duns veciños a outros detro dos mesmos núcleos veciñais.

O Concello de Negreira asumiu a formación musical dos máis novos na década dos anos oitenta do século pasado e este músico de Taragoña (Boiro) foi o encargado de poñer en marcha a escola dependente do Conservatorio de Santiago e a Banda Xuvenil. Anos de traballo e dedicación que logo fructificaron e nos que o profesor España acaparou o afecto e agradecemento de todos os que o coñeceron e conviviron con él.

Xosé España ao piano

O profesor España é un músico exemplar, con 16 anos xa formaba parte da Banda de Taragoña, aos 18 tocaba na da Escola Naval de Marín; por oposición pasou á Banda Municipal de Música de Santiago de Compostela e cando decidiu marchar alén do mar, na de Caracas e os Teques (tamén en Venezuela). Dirixiu coros e agrupacións musicais nese mesmo país onde continuou a súa formación.

Logo de 18 anos en América a morriña fixo que voltara a Galicia para continuar aquí co importante labor musical que levara a cabo nese tempo. Xosé España creou seis bandas de música, unha en Venezuela e as outras cinco en Taragoña, Boiro, Negreira, Santa Comba e Mazaricos e no ano 2006 o Grupo de Musica antiga Menestreis en Cespón (Boiro) empregando réplicas de instrumentos medievais e renacentistas.

Tamén é un compositor moi prolífico de cancións, composicións para piano, Cámara, Orquestra e Banda. No ano 2009 a Consellería de Educación e O. U. da Xunta de Galicia e a Asociación Cultural e Musical Menestreis publicaron un libro e un CD coas máis importantes obras de José España, nel manifesta que “ Nunca esperei chegar tan lonxe, aínda que traballei arreo para conseguilo” e certamente, ademáis dun gran músico é un traballador exemplar.

A relación afectuosa que sempre mantivo co seu alumnado e as persoas que o coñecían fan que a pesar do tempo transcurrido dende a súa estancia en Negreira a admiración, agradecemento e afecto así como a importante labor no campo musical contribuiron a que os organizadores do Certamén de Bandas de Música Popular deste ano e o Concello de Negreira lle adiquen a Xosé R. España Lorenzo esta merecida homenaxe na que actuarán as bandas de Rianxo, Arteixo e a Ateneo de Negreira .

Coa Banda Xuvenil do Concello de Negreira

O BARCO DE CANDUCHO

Romería da Barca

 

Hoxe ten un porto moderno onde as embarcacións se protexen dos fortes ventos que no inverno baten con forza no mar e nas penas e peneiran  ás gaivotas que fuxen  buscando refuxio nas rochas do Corpiño. O moderno malecòn luce un fermoso paseo e ata as embarcacións deportivas teñen alì acougo.

Daquela cando se aproximaba a treboada os barcos fuxían cara  dentro da ría para refuxiarse na Ponte do Porto ata que os ventos amainaban. A vida dos mariñeiros era moi dura e as mulleres vestían de negro, eran unha excepción as que non perderan alguén nas profundidades do Canto, onde se dirixían a botar as redes para buscar o sustento. Alguns días as familias agardaban no peirao baixo a chuva cos nenos pequenos ao abrigo dos mantelos mentres as embarcacións subían e baixaban sobre as augas traendo a ledicia aos seus, que comprobaban  que atracaban sen novidade.

Aquela noite o temporal chegou sen avisar, como tantas veces, e os barcos víronse obrigados a quedar no porto. Pola mañá era difícil camiñar polas rúas, o vento impedía avanzar e a auga caía como se a botaran cun xarro. Dende a fiestra vimos o barco, o máis grande de todos, sobre as rochas do Campo da Cruz. Romperan as amarras e foino levando o mar cara ese lugar. Polo nome soubemos que era o de Canducho. E agora, dicíamos, como farán para poder sacalo...! Pouco a pouco o mar comezou a batelo contra as pedras, unha e outra vez coma se fose de papel. Primeiro foi o casco de madeira o que empezou a esnaquizarse, logo virou sobre o lado de babor e a forza das olas continuou o machaque da ponte e dos mástiles ata que o esnaquizou de todo.

Foi unha gran perda, para o seu dono e os mariñeiros que formaban parte da tripulación, unha máis para o pobo de Muxía.

Estes días celebran a festa da Virxen da Barca e os romeiros, a maioría mozos, disfrutarán das verbenas na explanada que xa foi deseñada para  abrigar as casas do temporal. Milleiros de persoas chegan ao santuario nas beiras do mar bravío a mover a pedra de abalar, hoxe mutilada pola forza do último temporal, pasar a pedra dos cadrís ou disfrutar da forza do mar que segue a puir as rochas convertindo a auga en milleiros de burbullas brancas cruzadas polas gaivotas.

Canta xente...canta xente

Por camiños e por veigas!

Canta polo mar abaixo

Ven camiño da ribeira!!

.................

Xa Rosalía de Castro en Cantares Gallegos (1863 )  adicaba un poema á Virxen da Barca e en fermosas estrofas loubaba a beleza das mulleres que dende os máis diversos lugares de Galicia  acudían á festa para das as grazas ou buscar a protección da santa.

Ramo de frores parece

Muxía a das altas penas

Con tanta rosa epallada

N ´aquela branca ribeira...
...............

Cando se coñece a dura vida dos homes do mar e as desesperadas situacións nas que parece que todo se acaba, enténdese que ata os máis fortes sintan que só unha forza sobrenatural poda rescatalos. Os exvotos colgados na basílica da Barca son refrexo de situacións extremas vividas polos mariñeiros.

Exvoto no santuario

 

BARES EXISTE

Cabo Estaca de Bares

Estaca de Bares non é un invento dos mestres que dende pequenos nos facían recitar o nome dos cabos de Galicia, tampouco unha creación dos xeógrafos que sempre se empeñaron e bautizar cada curruncho da xeografía como se dun rapaz se tratara. A longa punta rocosa penetra no Atlántico querendo fuxir cara o infindo ante a mirada de envexa do Ortegal que, por pouco, perdeu a carreira para chegar a ser o punto máis septentrional de España.

Cada día de verán centos de persoas achéganse a este privilexiado balcón situado entre as rías de Ortigueira e O Barqueiro, onde escachan os ventos e as ondas para, moi amodiño, baixar ata a punta do cabo e alí ollar cara o horizonte intuindo quizais todo un mundo que se atopa máis alá. Aquí sepáranse as augas do Atlántico das da terra dos cántabros, emítense sinais luminosas e sonoras que chegan ata as vinte millas para avisar aos navegantes do perigo de achegarse aos agrestes cantís e a partires de setembro máis de 100.000 aves migratorias, alcatraces, pardelas e outras especies, fan do cabo lugar de paso, é pois un importante punto de observación das aves migratorias do Atlántico, do Ártico e do Mediterráneo. O cabo está situado nun dos paraxes máis espectaculares da costa galega.

PORTO DE BARES - Foto Ministerio de Agic. Pesca e Alimentación

Aos seus pés e na bocana da ría do Barqueiro está o porto máis antergo de Galicia que sigue en activo, din que fundado polos fenicios ( S. VIII a. C.), ese pobo de comerciantes que dende o Mediterráneo navegou ata terras astures, aínda que os últimos traballos de investigación dun equipo da Universidade da Coruña atribúe a súa fundación aos romanos, polos restos atopados nunha vila desa época, e van solicitar á Xunta de Galicia que sexa declarado ben de interese cultural. Na Idade Media, no ano 916, Ordoño II dona ao obispo de Mondoñedo, Sabarico, esta Vila de Bares. Logo foi un importante porto baleeiro a nas profundidades dos seus areais atopáronse numerosos esqueletos de cetáceos.

Coído de Bares e Illa Coelleira

O malecón do porto de Bares impresiona polos xigantescos pelouros que frean os embates do mar e protexen a súa fermosa praia, onde os nenos xogan a mergullarse nas mornas augas que teñen a cor da verde terra que a rodea.

Na súa beira tres meniñas loiras xogan a vender limonada recordando a primitiva orixe comercial deste fermoso lugar: Somos de Valencia y venimos todos los años. Si quiere puede tomar los vasos que le apetezca, sólo cuesta la voluntad. Al terminar nos repartimos entre las tres lo que recaudamos. Pruebe, verá como le gusta!

Hai uns meses deixounos para sempre Fernando, un bo amigo, que a miudo me lembraba que estivera de mestre nun dos lugares máis fermosos e espectaculares de Galicia. E dicía a verdade. Camiñando paseniño pola areal de Bares puiden gozar de toda a beleza que con tanta paixón me tiña transmitido o meu amigo.

Nas augas de Bares

Retrato

                                                 

Mi infancia son recuerdos de un patio de Sevilla, 
y un huerto claro donde madura el limonero; 
mi juventud, veinte años en tierras de Castilla; 
mi historia, algunos casos que recordar no quiero. 

Ni un seductor Mañara, ni un Bradomín he sido 
—ya conocéis mi torpe aliño indumentario—, 
más recibí la flecha que me asignó Cupido, 
y amé cuanto ellas puedan tener de hospitalario.

Hay en mis venas gotas de sangre jacobina, 
pero mi verso brota de manantial sereno; 
y, más que un hombre al uso que sabe su doctrina, 
soy, en el buen sentido de la palabra, bueno.

Adoro la hermosura, y en la moderna estética 
corté las viejas rosas del huerto de Ronsard; 
mas no amo los afeites de la actual cosmética, 
ni soy un ave de esas del nuevo gay-trinar.

Desdeño las romanzas de los tenores huecos 
y el coro de los grillos que cantan a la luna. 
A distinguir me paro las voces de los ecos, 
y escucho solamente, entre las voces, una.

¿Soy clásico o romántico? No sé. Dejar quisiera 
mi verso, como deja el capitán su espada: 
famosa por la mano viril que la blandiera, 
no por el docto oficio del forjador preciada.

Converso con el hombre que siempre va conmigo 
—quien habla solo espera hablar a Dios un día—; 
mi soliloquio es plática con ese buen amigo 
que me enseñó el secreto de la filantropía.

Y al cabo, nada os debo; debéisme cuanto he escrito. 
A mi trabajo acudo, con mi dinero pago 
el traje que me cubre y la mansión que habito, 
el pan que me alimenta y el lecho en donde yago.

Cuando llegue el día del último vïaje, 
y esté al partir la nave que nunca ha de tornar, 
me encontraréis a bordo ligero de equipaje, 
casi desnudo, como los hijos de la mar.

                                         ANTONIO MACHADO

                                          Sevilla, 26 de Julio de 1875

                                          Colliure, 22 de febreo de 1939

HOMENAXE A DONA CARMEN

Escola de Cobas

O sábado á unha da tarde máis de cen alumnos e alumnas de Dona Carmen, a mestra de Cobas (Negreira), ofrécenlle unha homenaxe en recordo dos 30 anos que dedicou á educación de varias xeracións que pasaron pola súa aula. Dona Carmen Sanmartín Currais chegou un día á escola, erixida pola Unión Barcalesa da Habana e inaugurada no ano 1922, despois de comenzar a súa función docente en Brens (Cee) e Brandomil (Zas). Cúmprense agora 20 anos dende o día que finou, pero a Mestra nunca deixou de estar presente na vida e nas conversas do seu alumnado que agora de maiores queren amosarlle, de novo, o seu cariño e agradecemento.

A mestra de Cobas traballou, como daquela os seus compañeiros e compañeiras, con moitas carencias de medios profesionais mais desempeñaba o seu labor coa bagaxe adquirida na Escola Normal fomentando a aprendizaxe e a formación dos alumnos para convertilos en homes e mulleres de ben, persoas con valores éticos e morais. Impartía clase fora do horario, tamén aos rapaces máis espelidos, axudándolles a conseguir becas para, en moitos casos, seguir estudios superiores. Só algunhas tardes, cóntame Luis Mesías un dos organizadores da homenaxe, os algo máis de medio cento de nenos e nenas ían ó local fronte á aula a ver o programa Televisión Escolar que emitía a recentemente inaugurada segunda cadea da TVE, unha novidade para eles pois nesa altura non era aínda un medio popular, non estaba presente na maioría dos fogares. Ese foi o único complemento didáctico do traballo persoal da mestra.

Dona Carmen co seu alumnado

Unha placa na fachada do fermoso edificio da Escola de Cobas que perpetuará o recordo de Dona Carmen e unha exposición de fotografías aportadas polos veciños serán algunhas das actividades que programaron. Os asistentes xuntaranse logo nun xantar no espazo que rodea o fermoso edificio barcalés para lembrar xuntos as anécdotas escolares da súa infancia. Tamén estarán presentes os fillos e familiares da homenaxeada, os alcaldes de Negreira e A Baña e algún alumno da escola de Brandomil, como Jesús Grille que cos seus 80 anos non quere faltar ao acontecemento.

Moito traballaron estes días os veciños e veciñas de todas as idades para preparar as actividades, financiadas tamén coa venda dunhas rifas que no sorteo celebrado en Radio Negreira contou coa presenza da veciña de máis idade da parroquia, Teresa Novo de 96 anos, como fedataria.

Que pouco se ten escrito sobre a importancia das mestras que traballaron nas escolas rurais de Galicia, especialmente as que estiveron nas aldeas máis alonxadas nas chamadas “ Escuela Mixta Rural y de difícil desempeño” lonxe das estradas, onde eran recollidas por algún veciño que tuvera cabaleiría. Tampouco contaban con vivenda escolar nin taberna na que aloxarse e tiñan que vivir nun cuarto cedido por algún veciño na súa modesta casa. Unha compañeira tenme relatado a súa experiencia vivida nunha destas escoliñas en condicións miserentas.

O médico e escritor Pablo Vaamonde contábame como a biblioteca particular de Dona Carmen serviu para fomentar en moitos alumnos e alumnas a afección pola lectura, pois ademáis de trasmitir coñecementos espertaba neles o interese pola cultura. O labor de Dona Carmen explicoumo con cinco palabras: Eu débolle o que son!

ALBUM

INFANCIA



Picasso (en primeiro plano) coa súa familia en Lagares de Llanes ( Málaga)-1896

Estes días podemos disfrutar, na  Casa da Cultura de Negreira,  dunha fermosa mostra de dibuxos do alumnado do Colexio de Educación Infantil e Primaria O Coto. É  un agasallo de colorido e  creatividade dos escolares  máis pequenos e do interese de mestres e mestras por desenvolver a súa capacidade creativa dende a etapa infantil

Coincídenme algunhas destas mostras propias do final do curso académico  coa lectura dun exemplar do xornal LA VOZ DE GALICIA do 21 de febreiro de 1895. Na sección DE SOL A SOL recolle : De un niño de 13 años, hijo del profesor de la Escuela de Bellas Artes, Sr. Blasco, son los dos estudios de cabezas pintados al óleo, que se hallan expuestos al público en el almacén de muebles que en la calle Real tienen los herederos de D. Joaquín Latorre.

No están mal dibujadas, el colorido es acertado y la entonación es bastante buena y todo ello resulta superior si se tiene en cuenta la edad del artista; pero lo que es sorprendente la valentía y soltura con que están ejecutadas, y no dudamos en afirmar que ese modo de empezar a pintar acusa muy buenas disposiciones para el arte pictórico en el infantil artista. Continúe de esa manera y no dude que alcanzará días de gloria y un porvenir brillante.



Retrato infantil-Picasso

Tratábase da primeira exposición  do que logo sería o máis importante pintor do século XX: Pablo Ruíz Picasso.

A lectura atenta deste exemplar evidencia a realidade sociocultural do entorno no que se desenvolvía a infancia de Picasso na Coruña: El sumario contra 36 individuos  que emprendieron hace algunos meses el viaje a La Habana como polizones, a bordo del vapor francés La Normandie, y de cuyo regreso a La Coruña a bordo de un vapor correo de La trasatántica española, dimos cuenta no ha mucho. A Memoria da Sociedad de Beneficiencia de los Naturales de Galicia na Habana onde se recolle o pago de pasaxes a emigrantes enfermos retornados por un total de 4.805 pesos ouro.

Tamén o envío á Dirección xeral de Instrucción pública do expediente para expedición dos títulos profesionais de 29 mestras e 3 mestres e o acordo da Comisión provincial sobre o trámite de aprobación do segundo tramo da estrada de Carballo a Portomouro. Ou dos premios para ese ano dos diversos concursos de disfraces do Entroido.

Importante que proliferen este tipo de exposicións para que tomemos conciencia da necesidade de espertar nos máis noviños o gusto e a capacidade de crear  nun mundo no que se está a impoñer a ditadura das pantallas dende as primeiras idades.

EL COTO ESCOLAR: UN AULA DE LA NATURALEZA

El alumno Benigno Cancela

Los terrenos en los que se ubica el actual Parque de O Coto y las instalaciones de ocio fueron donados por los dueños del Pazo do Cotón al Ayuntamiento de Negreira con la finalidad de ser destinados a Coto Escolar para prácticas agrícolas de las escuelas de niños que acogían alumnos de la Villa y alrrededores.

Los cotos escolares de Previsión en la Escuela primaria comenzaron a crearse en la década de los años 20 del siglo pasado y estaban considerados como modernas técnicas para la enseñanza de las Ciencias Naturales. Tenían una triple finalidad: Pedagógica, para despertar el espíritu de observación y reflexión a través de la Naturaleza. Económica, arraigando en los escolares la vocación por las actividades rurales para acentuar la fertilidad y productividad del suelo. Social, fomentando la cooperación y el trabajo en común. Fueron regulamentados por orden del 6 de mayo de 1944 (B.O. del Ministerio de Educación Nacional de 17 de agosto) 

El Cuaderno de actividades realizadas en el Coto Escolar, elaborado por el alumno Constantino González Ferro de la Escuela de Niños nº 2 del maestro D. Juan Garrido Eirín, es un auténtico manual didáctico, tanto de las actividades llevadas a cabo durante el curso 1942-43 como de las más importantes actividades económicas del sector primario en España. Perfectamente redactado, ilustrado y con una caligrafía ejemplar es todo un ejemplo de la importancia de las actividades complementarias en el proceso educativo de los alumnos.

La siembra, cultivo y recolección de diferentes especies agrícolas, la plantación, poda, posibles enfermedades y plagas de los árboles frutales, así como los apuntes sobre la agricultura, bosques, ganadería y pesca marítima y fluvial, son algunos de los apartados más importantes.

Venimos de presenciar la realización de siembra de trigo y centeno en el Coto Escolar. El terreno donde se sembró el centeno es de 3 áreas y el del trigo es de 4 ½ áreas. Las semillas de centeno dedicadas a la siembra fueron 2 ½ Kg y 3,250 Kg de trigo, estas han sido sometidas a desinfección valiéndonos de carbonato de cobre. Por lo cual fueron introducidas las semillas en una vasija añadiendo el carbonato cúprico y cerrado después el recipiente le dimos vueltas continuamente por espacio de unos minutos y luego las sembró el profesor...

También explica Constantino por qué se podan los frutales, los diferentes tipos de poda y las técnicas que deben ser utilizadas: Un arbol cualquiera, plantado en cualquier lugar, se desarrolla conforme a ciertas circunstancias: terreno, orientación, clima, clase de árboles, es decir que su desarrollo es la resultante de un conjunto completo de factores naturales. Esto nos lo demuestran las plantas que, sin la intervención del hombre,crecen por si solas (crecimientos espontáneos) Pero cuando nosotros cultivamos un árbol atendiendo a su futura utilidad los cuidados empleados en nuestro esfuerzo, trabajo y capital, lo hacemos con la esperanza de algún beneficio. Entonces no debemos dejar que el árbol crezca libremente..

Sorprende que en una época en la que la enseñanza pública se caracterizaba por el elevado número de alumnos por clase (sesenta o setenta de diferentes niveles para un solo profesor) y la precariedad de medios, pudiera alcanzarse el nivel de formación que en este caso se evidencia.

En la actualidad  el Colegio de Educación Infantil y Primaria lleva el nombre de O Coto.

Nota: Las fotografías de la Agencia  nº 1 del Servicio de Extensión Agraria, Negreira, corresponden a alumnos de la Escuela de niños de D. Marcelino López, curso 1962-63, excepto la última que puede ser de una escuela unitaria que visitó el Coto, según información facilitada por el  profesor J.Ramón López Tuñas.